ГБУЗ РТ «Противотуберкулезный диспансер»

Чыл санында март 24-те Бүгү-делегейде туберкулезка удур демисел хүнүн эрттирип турарының ужуру, бүгү-делегейде амга чедир шиитпирлеттинмээн бо берге айтырыгже ниитилелдиң кичээнгейин салырынче угланган. 1882 чылдың март 24-те герман эртемден, эмчи Роберт Кох фтизиологтар ниитилелиниң хуралынга туберкулез аарыының өөскүдүкчүзү – туберкулез палочказын тыпкан дугайында илеткелди кылган. Бо ажыдыышкын туберкулез аарыын узуткаар талазы-биле улуг идегелди берген, ынчалза-даа бо хүннерге чедир ол идегел амыдыралга боттанмаан. XX векте чурттарга бо аарыг нептереп тараан, ынчангаш ХХ вектиң 90 чылдарда Бүгү-делегейниң кадык-камгалал организациязы бо аарыгны бүдүн делегей демнежип шиитпирлээр, эң берге аарыгларның бирээзи деп чарлаан.

Чылдың-на бүгү-делегейде 8-10 млн. кижи туберкулезтан аарып турар болгаш 3 млн. чедир кижи бо аарыгдан өлүп-хорап турар. 18-19 вектерде Европа чурттарынга чеди дугаар кижи бүрүзү-ле бо аарыгдан хорап турган. Делегейде дыка хөй салым-чаяанныг кижилер бо аарыгдан чок болган.

Күрүнениң талазындан туберкулез аарыын хайгааралга ап, аңаа удур баш удур хыналдаларны чорудуп, туберкулезка удур тарылгаларны кылып, чаа эм-таңны ажыглаан түңнелинде, бо аарыг сөөлгү үеде дыка чавырлып эгелээн. Ылаңгыя социал-экономиктиг сайзыралы бедик, чоннуң ниити чуртталгазы болгаш культуразы бедик, сайзыраңгай чурттарда бо аарыг дыка куду деңнелде келген.

Амгы үеде бо кончуг аарыгны эге чадазында илередиптер аргалар бар. Оларның аразында кол черни улуг улуска флюорография хыналдазы, а бичии уругларга туберкулин-биле хыналда көрдүнген.

Бо аарыгның бир багай талазы, кажан кижи аарый бээрге, аарыг кижи аарый берген дугайында билбес. Эге чадазында аарый берген деп демдектер чок бооп турар, ынчангаш аарыг кижи бодун кадык мен деп санаар. Чүгле кажан аарыг өөскүп нептерей бергенде, кажан кижи чөдүрүп, деңзизин чидирип, чемге хөңнү чок болуп, эъди изиир болгаш өске-даа демдектер көстүп келирге, аарыгны билип каар. Ынчангаш чылдың-на кижи бүрүзү ыяап-ла флюорография хыналдазын эртери чугула.

Флюорография чүгле туберкулез эвес, а өкпеде болгаш хөректе өске-даа аарыгларны илередип тыварынга дузалыг. Чоннуң туберкулезтан аарып турарының сан-көргүзүү-биле алырга, бистиң республика Россияда эң берге девискээрлерниң бирээзинге хамааржып турар.

Флюорография хыналдазын чылдың-на 15 хардан өрү назылыг кижилер ыяап-ла эртер ужурлуг, а бистиң республикада бо аарыг талазы-биле байдал берге болганындан 2013 чылдың ийи дугаар чартыындан эгелээш, 12 хардан өрү назылыг кижи бүрүзү эртер ужурлуг. Оон аңгыда, 17 харга чедир уругларның чылдың-на туберкулин хыналдазы бичии уругларның туберкулез аарыын өй-шаанда эрте чадазында илередип тыварының база бир кол аргазы бооп турар.

Бичии чаш кижи төрүттүнүп кээрге, туберкулезка удур тарылганы албан кылыр ужурлуг, ол тарылга бичии чаштарны бо аарыгдан камгалаарынга улуг салдарлыг.

Туберкулез аарыы эмнеттинип болур аарыг. Эң-не кол чүүл – эмчилерден аңгыда, аарыг кижиниң эмнедип алыр дээш тура-соруундан дыка улуг хамааржыыр.

Туберкулез – халдавырлыг аарыг, ынчангаш чанында ажы-төлүн, долгандыр улус аарый бербезин дээш аарыг кижи санитарлыг арыг-силиг чурумун сагыыр ужурлуг.

Халдавырлыг туберкулез аарыглыг кижи өске улуска айыылдыг дээрзин биле тура эмнетпес болза, ону хоойлу езугаар суд таварыштыр күш-биле эмнедир деп шиитпирлеп каарын аарыг кижи бүрүзү билир ужурлуг.

Туберкулезтан камгаланыңар, кадык амыдыралды сагыңар, чылдың-на улуг улус туберкулезка удур флюорография, бичии уруглар туберкулин хыналдаларны эртип туруңар!