ГБУЗ РТ «Противотуберкулезный диспансер»

Туберкулез аарыы делегейде нарын айтырыгларның бирээзи болуп артпышаан. Чылдың-на аарыг улустуң саны 25-30 хууга немеҗип, сан-көргүзүгнү улгаттырып турар. А эң-не дүвүрелди оттуруп турар чүүл – бо аарыгдан бичии болгаш элээди уругларның аарып турары. Эрткен чылын Россияда бичии уругларның туберкулез аарыының көргүзүү 100 чурттакчы санның 14 харга чедир уругларга 9,7 хуу онааҗып турган болза, Тывада 100 чашка 33,3 хуу болуп турар. Деңнелде кылдыр сайзыраңгай чурттар-биле деңнээрге, ук саннар 2,5-тен 5,3-ке чедир чайгылып турар.

Туберкулез аарыы-биле аарый бээр улуг айыыл социал-экономиктиг айтырыглар-биле холбашкан. Бир дугаарында, амыдырап-чурттаарының байдалының чедимче чогу, ооң урҗуундан бичии уругларның эки чемненмейн турарындан халдавырлыг болгаш соокка алзып аарый бээриниң салдары улуг. Ада-иеге база бичии уругларга туберкулез аарыындан камгаланыр дизе, чүнү канчалза экил?

Сактып алыры чугула: аарыгның халдап болур аргазы – туберкулез аарыг киҗи. Инфекция агаар таварыштыр дамчыыр. Каҗан аарыг киҗи азырып-бышкырарга, чөдүргеш, чараазын кайы-хамаанчок дүкпүрүп каарга, ол инфекция агаар дамчып тарай бээр. Аарыг киҗиниң идик-хеви болгаш херекселдерин аҗыглаары база айыылдыг. Өг-бүледе аарып турар киҗи барда, ук өг-бүлениң аразындан бичии уруглар бир дугаарында, айыыл тургузар бөлүкче кирип турар (группа риска).  

Чүнү канчаарыл? Бичии уругларны аарыг киҗи-биле харылзааны кызыгаарлаар. Ол аарыг киҗи-биле кады чурттап болгаш харылзаҗып турар улус шупту доктаамал Туберкулезка удур диспансерге шинчилгени эртип, фтизиатр эмчиниң биҗип бергени тускай эмнерни иҗер. Бичии уругларны санаторийлерҗе чоргузуп турда, ойталавас.

Онза демдеглээр чүүл – химиопрофилактика, оон база черле ойталавас...

Бо хүнде силер база урууңар кадык силер. А эртен? Бир эвес киҗи аарый бергеш, профилактиктиг эмнээшкинни эртпээн болза, ол киҗи чуртталгазының дургузунда аарый бээр айыылга алзыр. Аарыг киҗи бар өг-бүлелерге амыдыралдың чугула херек арыг-силиг чуруму эргеҗок чугула. Чамдык таварылгаларда ол дээрге, өске улусту аарыгдан чаңгыс-ла борбак камгалаар арга болуп турар, уругларны база. Киҗи бүрүзүнге аңгы орун-дөҗек, аңгы аяк-сава, хууда чоттунар арҗыыл, бодунуң саваңы, диш чуур щетказы болгаш оон-даа өске чүүлдер аңгы турар. Баҗың иштин үргүлчү арыг-силиг тудар – хүннүң-не шык арыглаашкын кылыр база агаарладып турары чугула.    

Бистиң республикада туберкулинодиагностиканы чылда чаңгыс катап эрттирер – күзүн. Туберкулез аарыы-биле аарый берип болур арга, каҗан Манту пробазы бир дугаарында “кадар” кылдыр демдеглеттингенде, улуг болур. Тодаргайлаарга, Манту салып каан чери кызып, бичии кадыгсымаар апарганда, чок болза хемчээли 5 мм-ден улгады бергенде болур. Бо таварылгада бичии уругга, кадыынга хоралыг көргүзүглер чок болза, дарый химиотреапияны чорудар. Манту пробазы хөй таварылгаларда аарый берген дээрзин илередиптер.   

Ам дараазында – туберкулезтуң спецификтиг профилактиказының дугайында чугаа. БЦҖ вакциназының тарылгазы – туберкулезка удур профилактиктиг кол аргазы. Вакцинаөия эрткен уруглар туберкулезтан шуут аарывайн барып болур, чок болза, ол аарыг чиик эртип болур. Тарылганы чуртталганың дургузунда каш катап салып болур, чүге дизе, иммунитет үе болгаш кошкаап болур. Бир дугаарында, вакцинаны шупту чаа төрүттүнген кадык чаштарга боҗудулга баҗыңнарынга-ла, салып каар. Ревакцинацияны 7 харлыында эрттирер.     

Ол ышкаш сактып алыры чугула – туберкулез аарыы-биле аарый берип болур уругларга тыныш органнарының, чем хайылдырар, эндокринниг система талазы-биле хоочураан аарыгларлыг уруглар хамаарҗыр. Бо аарыглар, а ол ышкаш бичии уругларның аарыглары (корь, салгын оспазы) организмниң удурланып камгаланыр шынарын кудуладыр. Амгы үеде туберкулезтуң клиниказы өскерилген. Каш чыл бурунгаа бо аарыг күштүг чөдүлдүг, шылаачал, кил чидирер болгаш чемненир хөөн чок калыр шынарларлыг илереттинер турган.

Бо хүнде туберкулез ооҗум нептереп, болганчок чөдүл чокка болгаш өске шынарлар чокка эртип турар. Ынчангаш чылдың-на бичии база элээди уругларга салып турар Манту пробаның аңыы ол. Ол ышкаш рентген шинчилге. Туберкулезту эрте чадада илередип тодараткаш, дарый эмнээшкинни эгелээн болза, эмнеттине бээр аарыг. Эмнээшкинниң хуусаалары аңгы-аңгы таварылгаларда тускай, ынчалзаҗок, шуут кадык болур дизе, бир чылдан эвээш эвес ыяк шынчы эмнээшкинни эртери негеттинер.

Туберкулезту нептередип болдурбас дугайында сагындырыгны, чүгле фтизиатр эмчилер эвес, а улуг-даа, элээди-даа бодунуң база аңы-төлүнүң кадыын бодаар киҗи бүрүзү бодаар уҗурлуг.

Ындыг турбуҗе, “аҗык формалыг туберкулезтуг” киҗилер, аарыгның микобактерияларын тарадып турар улус, долгандыр турар өске улустуң кадыының дугайында бодавайн, аарыын эмневейн, тарадып турар. Ынчангаш бичии уругларның аразындан аарыгның эге чадазында илередип тодарадыры-биле база дарый химиопрофилактиканы эрттирери-биле улуг аҗылды чорудуп турар. Бо талазы-биле харыысалгалыг аҗылды ада-ие күүседир, чүге дизе профилактиктиг хемчеглерни уруглар колдуунда баҗыңында эртип турар.

Туберкулез аарыын эмчилер болгаш чурттакчы чон кады демнеҗилге болгаш кады аҗылдаҗылга-биле тиилеп ап болур.

 Орланмаа Донгак, чаш назын талазы-биле улуг эмчиниң оралакчызы, штаттан дашкаар кол фтизиопедиатр.