ГБУЗ РТ «Противотуберкулезный диспансер»

Туберкулезтуң тыптырының кол чылдагааны - туберкулезу ханылап аараан ажык хевирлиг кижи (бацилла үндүрүкчүзү) база туберкулез аараан азырал мал болуп турар. Демдеглеп каары чүүл – бистиң республикада малдан аараан таварылга бүрүткеттинмээн. Аарыгның халдаарының кол оруу агаар дамчып, колдуунда өкпеже халдаар. Чижек кылдыр алырга, туберкулез аарыыг кижиниң дүкпүзүнде, ылаңгыя ажык хевирлиг, туберкулезтуң Кохтуң микробтары (палочкалары) дыка хөй. Аарыг кижи черже дүкпүрүп каарга, микробтарлыг дүкпү кургааш, доозунналгаш, агаарже тарай бээр, оон ол микробтар кончуг изиг хүнде-даа, дыңзыг соокта-даа өлбес, ай-айы-биле дириг артып калыр.

Аарыг хоочурап, ажык хевирже кире бергенде, ук аарыг кижи туберкулезтуң микробтарын тарадып, өскелерге айыылды тургузар. Бо таварылгада туберкулезтуң ажык хевири-биле аарып турар кижиниң чурттап турар оран-савазын болгаш ооң кежигүннеринге хамаарыштыр кандыг санитар-чырыдыышкын ажылдары чоруттунар дээрзин Республиканың туберкулезка удур диспансериниң диспансер салбырының эргелекчизи Рата Седип-ооловна Шамыш тайылбырны бээр-дир.

- Туберкулезтуң өөскүдүкчүлери болур каракка көзүлбес бичии микробтар аарыг кижиниң дүкпүзүнде, сидиинде, аарыг бестериниң ириңинде болгаш өске-даа аарыг органнарында чоруур, чаңгыс сөс-биле чугаалаарга, мага-боттуң шупту органнарынга дээп болур. Ол дээрге Кохтуң микробтары (палочкалары). Кажан организмче Кохтуң микробтары тарай бээрге, ол үеде организмниң ниити байдалы эки, шыырак болза, аарыг-биле демисежип, туберкулезтуң микробтарын янзы-бүрү аргалар-биле организмден долузу-биле үндүрүптерин кызыдар. Ынчалза-даа микробтар организмден долузу-биле үнмейн, кандыг-бир кошкак органга турумчуй бээр. Аарыгны рентген-биле илередип тодараткаш, дарый эмнээшкинни эгелээр. Үезинде эмнээшкинни эгелевес болза, аарыг кедереп, өкпениң бодунче тараар. Кажан өкпе аарыгдан “когарап” эгелээрге, өкпеге ириңниг шивишкилер тыптып, оон аразында тудушкаш, 2-5 см чеде бээр, оон кедерезе өкпеге оюлганнар тыптыр келир.

Ынчан хөректен хан үнүп эгелээр болгаш дүкпүге туберкулезтуң микробтары хөй болур. Ону туберкулезтуң ажык хевири дээр. Ол үеде аарыгны илередип эгелевес болза, өске органнарже тарай берип болур. Бо айытканывыс туберкулезтуң ажык хевиринден аңгыда, ижин-шөйүндүнүң, ижин бестериниң, бүүректерниң, карак-кулак болгаш өске-даа органнарның туберкулезу база турар.

Туберкулез аарыын эмнээринге өске аарыгларга бодаарга, хөй үе негеттинер-даа болза, ону когун үзе эмнеп болур. Ону сактып алыры чугула – туберкулез аарыы – эмнеттине бээр аарыг!

Аарыг кижи илереттинип тодарадаттына бээрге, аарыы ажык хевирлиг, чурттап турар оран-савазын дезинфекция камеразы-биле тускай аштап-арыглаар болгаш ук кижиниң өг-бүлезиниң кежигүннерин шуптузун хынаар ажылдар дарый чоруттунар. Чүге дизе ажык хевирлиг туберкулезтуг аарыг кижи – аарыгның кол тарадыкчызы болур. Ажык хевирниң туберкулез аарыг кижиниң чурттап турар бажыңы – туберкулез инфекциязының чери (бакочаг) болур.

Өкпе аарыының ажык хевири-биле аараан кижилерниң тубинфекциялыг чери 5 аңгы хевирлиг болур. Ол дээрге, бирээде, аарыг кижиниң чанында ажы-төл, улгады берген назылыг кижилер база иштиг-сааттыг херээжен улустуң бары болуп турар, тодаргайлаарга, асоциалдыг категорияның болгаш чурттаар чери чегей байдалдыг кижилер хамааржыр. Чүге дизе, бичии уругларның, улгады берген кижилерниң база иштиг-сааттыг улустуң иммунитеди кошкак болур болгаш, аарыгга алзыптар айыыл улуг.

Ийиде, аарыг кижи аңгы өрээлдиг бажыңда чурттап турары. СанПИН езугаар алырга, аарыг кижи аңгы өрээлдиг, аңгы аяк-савалыг, чунар арыг-силигленир гигиена талазы-биле херек чүүлдерлиг болур. Бо хевирге шак-ла ындыг тубинфекция чери хамааржыр. Чаңгыс сөс-биле чугаалаарга, эки байдалдыг аарыг кижилер.

Үшкү хевирге, туберкулезтуң ажык хевириниң микобактериялары тургустунмаан аарыг кижилер хамааржыр, тодаргайлаарга, бактериялар үнмейн турар.

Дөрткү хевирге, ажык хевирниң туберкулезунуң микобактерияларының үнери соксаан, чаш ажы-төл болгаш элээди уруглар-биле кады чурттап турар аарыг кижи.

А бешки хевирде, азырал дириг амытаннардан аарый берген кижилер хамааржыр. Бо таварылга бистиң республикада чок болуп бүрүткеттинмээн.

Кажан аарыг кижи эмнелгеге чыдып алырга, ооң чурттап турганы бажыңын долузу-биле тускай дезинфекция кылыр камералыг машина барып, аштап-арыглаар. А ол кижиниң өг-бүлезиниң кежигүннерин шуптузун хынаар, улуг кижилер рентген эртер, а бичии уругларга тарылга салып хынаар. Аарыг халдаваан-даа болза, аарыг кижиниң кады чурттап турар өг-бүлезиниң кежигүннеринге профилактиктиг эмнээшкинни албан чорудар. Демдеглеп каар чүүл болза, чамдык улус эмчилерниң бижип бергени профэмнээшкинни чорутпас бооп турар. Ол дээрге багай, эмчи бижип бергенде, профилактиктиг эмнээшкинни чорутканы эргежок чугула.

Ол ышкаш аарыг кижиниң чурттап турган бажыңын тускай дезинфекциялаар чүүлдер-биле хүннүң-не аштап-чууру албан, шак ол чүүлдерни эмчилер бээр. Эмчилер аарыг кижиниң боду-биле болгаш ооң өг-бүлезиниң кежигүннери-биле лекция-беседаларны база эрттирер. Сагыыр ужурлуг дүрүмнерни, чурумнарны сагыыры база эргежок чугула. Ук тубинфекциялыг черлерни аарыг кижи эмнедип алырга, база чурттап турар бажыңын тускай дезкамералыг машина аштап-арыглаар.

А кажан аарыг кижи чок апарган таварылгада, ооң чурттап турган бажыңын чугле аштап-арыглаарындан аңгыда, ол кижиниң өг-бүлезиниң кежигүннерин 2 чыл дургузунда хынап шинчилээр – улуг улус рентген шинчилгезин чылда 2 катап эртерболгаш шупту ажы-төлү база 2 катап рентген биле Манту тарылгазын салыр.

База катап сагындырып чугаалап каар чүүлүвүс – туберкулез дээрге долузу-биле эмнеттине бээр аарыг. Кижи бүрүзү бодунуң болгаш чанында кады чурттап чоруур чоок улузунуң кадыкшылының дугайында бодап, үе-шаанда ФГ-шинчилгени эртип турары чугула. А бир эвес аарыг “халдай” берген болза, коргуп муңгаравайн, дарый эмчилээш, эмнээшкинни эгелээр. Кол-ла чүүл – когун үзе эмненип алырын бодаар.

Шуптуңарга кадыкшылды күзедивис!

Валерия КОНГАР чугаалашкан.